27 stycznia 1945 - 77 lat temu
Wyzwolenie obozów zagłady Auschwitz
27 stycznia 1945 roku przed południem żołnierze sowieccy z 60. Armii I Frontu Ukraińskiego zajęli część kompleksu obozowego Auschwitz znajdującą się na wschód od Oświęcimia, na terenie wsi Monowice - tzw. Auschwitz III-Monowitz. Po południu wkroczyli na teren obozu macierzystego, tzw. Auschwitz I, oraz części ulokowanej na zachód od Oświęcimia, we wsi Brzezinka - Auschwitz II-Birkenau. W walkach z oddziałami niemieckimi zginęło wówczas ponad 230 żołnierzy .
W trzech częściach obozu czerwonoarmiści wyzwolili około siedmiu tysięcy więźniów. Wśród wyzwolonych znaleźli się obywatele dwudziestu kilku państw, w większości Żydzi. Prócz nich byli również Polacy, Jugosłowianie, Rosjanie, Białorusini, Ukraińcy.
Sytuacja wyzwolonych więźniów przedstawiała się dramatycznie. Większość z nich była skrajnie wyczerpana fizycznie, a także cierpiała z powodu różnych chorób, głównie biegunki głodowej, często połączonej z gruźlicą. Pierwszej zorganizowanej pomocy udzielili im sowieccy lekarze i sanitariusze wojskowi w zainstalowanych kilka dni po wyzwoleniu dwóch szpitalach polowych. W tym samym czasie z pomocą pospieszyli również polscy ochotnicy z Oświęcimia i okolic, a także innych rejonów Polski, głównie członkowie Polskiego Czerwonego Krzyża. Na początku lutego zorganizowali oni tzw. Szpital Obozowy PCK. We wspomnianych szpitalach znalazło pomoc ponad 4,5 tysiąca chorych byłych więźniów, wśród nich ponad czterysta dzieci. W tej grupie znalazły się również bliźnięta żydowskie, na których wcześniej przeprowadzał eksperymenty lekarz SS Josef Mengele.
Ochotnicy PCK zajmowali się również usuwaniem i pochówkiem zwłok, których w obozie macierzystym i dawnym Birkenau odnaleziono około sześciuset. 28 lutego 1945 roku zostały one uroczyście pochowane wraz z ciałami więźniów, którzy zmarli już po wyzwoleniu.
Władze SS przez cały okres istnienia obozu starały się ukryć to, co tam się działo. Już w 1940 i 1941 roku wysiedliły mieszkańców Zasola - zachodniej dzielnicy Oświęcimia - oraz kilku wiosek na zachód od tego miasta, wśród nich Brzezinki. Na ich terenie stworzyły tzw. strefę interesów obozowych, do której Polacy mieszkający w okolicy nie mieli dostępu.W ostatnim okresie istnienia obozu jego władze zdecydowały o zniszczeniu obiektów i przedmiotów, które w przyszłości mogłyby posłużyć jako dowody popełnionych zbrodni. Do końca 1944 roku zostało rozebrane krematorium IV, zniszczone podczas buntu więźniów Sonderkommando w październiku tego roku. W listopadzie i grudniu zdemontowano urządzenia techniczne komór gazowych i krematoriów II i III, które w większości wywieziono w głąb Rzeszy, a 20 stycznia 1945 roku zostały one wysadzone w powietrze. Krematorium V wraz z komorami zostało wysadzone sześć dni później.
W końcu 1944 roku likwidowane były w Auschwitz II-Birkenau doły z prochami ofiar. Niszczono dokumenty więźniów, między innymi ich kartoteki, rejestry, a także imienne wykazy Żydów deportowanych do Auschwitz. Wywożono również rzeczy zagrabione ofiarom Zagłady. Do wykonywania tych wszystkich działań esesmani zmuszali więźniów, którym czasami udało się sabotować tę pracę. Dzięki temu nie zniszczyli oni wszystkich dokumentów ani nie usunęli całości prochów.
