22 stycznia 1863 - 160 lat temu
Wybuch powstania styczniowego
Powstanie 1863-1864 było najdłużej trwającym zrywem niepodległościowym w epoce porozbiorowej. Do walki wciągnęło wszystkie warstwy społeczeństwa, odcisnęło się silnie na ówczesnych stosunkach międzynarodowych, a wreszcie spowodowało ogromny przełom społeczny i ideowy w dziejach narodowych, co wywarło decydujący wpływ na rozwój nowoczesnego społeczeństwa polskiego.
Odwilż posewastopolska przyniosła odprężenie również w Królestwie Polskim. Nowy car Aleksander II chciał zreformować Cesarstwo, za cenę spokoju gotowy był do ustępstw. W Królestwie ożywiły się procesy polityczne i gospodarcze. Działania podjęli także konspiratorzy. W czerwcu 1860 roku, po śmierci wdowy po gen. Józefie Sowińskim, odbyły się pierwsze manifestacje patriotyczne. Kolejne towarzyszyły ważnym rocznicom, m.in. wybuchu powstania listopadowego oraz bitwy o Olszynkę Grochowską. 27 lutego 1861 roku padły pierwsze strzały w kierunku manifestantów. Mimo tego Rosjanie nie porzucili idei reform. Wykonawcą ich polityki stał się margrabia Aleksander Wielopolski. Z jego inicjatywy przeprowadzono m.in. repolonizację administracji. Nie uspokoiło to jednak sytuacji.
8 kwietnia 1861 roku na warszawskim placu Zamkowym wojsko zastrzeliło około stu manifestantów. Z kolei 15 października, w rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki, żołnierze wtargnęli do kościołów podczas mszy i aresztowali wielu ich uczestników. W odpowiedzi księża zamknęli warszawskie świątynie. Wielopolski podał się do dymisji. Ruch konspiracyjny podzielił się na dwa ugrupowania - "białych" i "czerwonych". Oba dążyły do niepodległości, ale różniły się w doborze środków. "Biali" preferowali działania ewolucyjne, "czerwoni" - powstanie. Wobec rosnącego napięcia w czerwcu 1862 roku car mianował Wielopolskiego naczelnikiem rządu cywilnego. Margrabia kontynuował rozpoczęte reformy. Nie zadowoliły one jednak konspiratorów, a zwłaszcza "czerwonych", którzy we współpracy z rosyjskimi spiskowcami przygotowywali powstanie. Wielopolski, zdając sobie sprawę z sytuacji, zarządził brankę do wojska, która miała uderzyć w członków sprzysiężenia. Wobec takiego obrotu spraw spiskowcy przyśpieszyli termin wybuchu powstania. W nocy z 14 na 15 stycznia 1863 roku rosyjscy oficerowie nie zastali w domach większości rekrutów. 22 stycznia wybuchło powstanie.
27 stycznia 1945 - 78 lat temu
Wyzwolenie obozów zagłady Auschwitz
27 stycznia 1945 roku przed południem żołnierze sowieccy z 60. Armii I Frontu Ukraińskiego zajęli część kompleksu obozowego Auschwitz znajdującą się na wschód od Oświęcimia, na terenie wsi Monowice - tzw. Auschwitz III-Monowitz. Po południu wkroczyli na teren obozu macierzystego, tzw. Auschwitz I, oraz części ulokowanej na zachód od Oświęcimia, we wsi Brzezinka - Auschwitz II-Birkenau. W walkach z oddziałami niemieckimi zginęło wówczas ponad 230 żołnierzy .
W trzech częściach obozu czerwonoarmiści wyzwolili około siedmiu tysięcy więźniów. Wśród wyzwolonych znaleźli się obywatele dwudziestu kilku państw, w większości Żydzi. Prócz nich byli również Polacy, Jugosłowianie, Rosjanie, Białorusini, Ukraińcy.
Sytuacja wyzwolonych więźniów przedstawiała się dramatycznie. Większość z nich była skrajnie wyczerpana fizycznie, a także cierpiała z powodu różnych chorób, głównie biegunki głodowej, często połączonej z gruźlicą. Pierwszej zorganizowanej pomocy udzielili im sowieccy lekarze i sanitariusze wojskowi w zainstalowanych kilka dni po wyzwoleniu dwóch szpitalach polowych. W tym samym czasie z pomocą pospieszyli również polscy ochotnicy z Oświęcimia i okolic, a także innych rejonów Polski, głównie członkowie Polskiego Czerwonego Krzyża. Na początku lutego zorganizowali oni tzw. Szpital Obozowy PCK. We wspomnianych szpitalach znalazło pomoc ponad 4,5 tysiąca chorych byłych więźniów, wśród nich ponad czterysta dzieci. W tej grupie znalazły się również bliźnięta żydowskie, na których wcześniej przeprowadzał eksperymenty lekarz SS Josef Mengele.
Ochotnicy PCK zajmowali się również usuwaniem i pochówkiem zwłok, których w obozie macierzystym i dawnym Birkenau odnaleziono około sześciuset. 28 lutego 1945 roku zostały one uroczyście pochowane wraz z ciałami więźniów, którzy zmarli już po wyzwoleniu.
Władze SS przez cały okres istnienia obozu starały się ukryć to, co tam się działo. Już w 1940 i 1941 roku wysiedliły mieszkańców Zasola - zachodniej dzielnicy Oświęcimia - oraz kilku wiosek na zachód od tego miasta, wśród nich Brzezinki. Na ich terenie stworzyły tzw. strefę interesów obozowych, do której Polacy mieszkający w okolicy nie mieli dostępu.W ostatnim okresie istnienia obozu jego władze zdecydowały o zniszczeniu obiektów i przedmiotów, które w przyszłości mogłyby posłużyć jako dowody popełnionych zbrodni. Do końca 1944 roku zostało rozebrane krematorium IV, zniszczone podczas buntu więźniów Sonderkommando w październiku tego roku. W listopadzie i grudniu zdemontowano urządzenia techniczne komór gazowych i krematoriów II i III, które w większości wywieziono w głąb Rzeszy, a 20 stycznia 1945 roku zostały one wysadzone w powietrze. Krematorium V wraz z komorami zostało wysadzone sześć dni później.
W końcu 1944 roku likwidowane były w Auschwitz II-Birkenau doły z prochami ofiar. Niszczono dokumenty więźniów, między innymi ich kartoteki, rejestry, a także imienne wykazy Żydów deportowanych do Auschwitz. Wywożono również rzeczy zagrabione ofiarom Zagłady. Do wykonywania tych wszystkich działań esesmani zmuszali więźniów, którym czasami udało się sabotować tę pracę. Dzięki temu nie zniszczyli oni wszystkich dokumentów ani nie usunęli całości prochów.
29 stycznia 1990 - 33 lata temu
Zakończenie działalności PZPR
Na skutek przemian społeczno-politycznych zapoczątkowanych obradami Okrągłego Stołu oraz wolnymi wyborami w1989roku delegaci, zgromadzeni na XI Zjeździe PZPR, świadomi niemożności odzyskania przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą zaufania społecznego, postanawiają zakończyć działalność PZPR .
W Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie 27 stycznia 1990 roku rozpoczął obrady XI Zjazd PZPR, którego uczestnicy dwa dni później dokonali samorozwiązania partii komunistycznej nieprzerwanie rządzącej Polską od 1948 roku. Z dnia na dzień tysiące urzędników, oficerów, sędziów, dyrektorów i kierowników stało się bezpartyjnymi funkcjonariuszami III Rzeczypospolitej. Formalnie nie mieli już dylematu wobec kogo być lojalnym, co oczywiście nie znaczy, że większość z nich zmieniła swoje sympatie polityczne.
6 luty 1989r - 34 lata temu
Początek obrad Okrągłego Stołu
Fala strajków w 1988 roku, a zwłaszcza wystąpienia sierpniowe, były impulsem napędzającym przemiany. Władze zdały sobie sprawę z realnej siły zdelegalizowanej "Solidarności". Właśnie wtedy narodził się pomysł zwołania Okrągłego Stołu, oficjalnie sformułowany 31 sierpnia na spotkaniu generała Czesława Kiszczaka z Lechem Wałęsą. Wstrzymanie strajków było warunkiem, od którego obóz rządzący uzależniał rozpoczęcie obrad. Dla opozycji zaś najważniejszym punktem była sprawa zalegalizowania "Solidarności". Trzeba było również pokonać opór wobec samego pomysłu negocjacji, obecny w obu obozach.Dopiero kompromitacja władzy w trakcie telewizyjnej debaty przewodniczącego OPZZ Alfreda Miodowicza z Lechem Wałęsą 30 listopada i ciągły wzrost międzynarodowej popularności "Solidarności" zmusiły władzę do kompromisu. Opozycja także była gotowa do rozmów, pomimo obaw i niechęci ze strony radykalniejszych działaczy. Pierwsze posiedzenie odbyło się 6 lutego 1989 roku w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie. Obok przedstawicieli władzy i opozycji wzięli w nim także udział członkowie OPZZ i "Solidarności", niezależne autorytety, delegaci episkopatu i zwierzchnik Kościoła ewangelickiego.
Wyodrębniono trzy główne zespoły: do spraw pluralizmu związkowego, gospodarki i polityki społecznej oraz reform społecznych. Owocem dwumiesięcznych obrad była m.in. decyzja o powołaniu dwuizbowego parlamentu oraz urzędu prezydenta, który miał być wybierany przez parlament. Obóz rządzących zagwarantował sobie 65% miejsc w Sejmie. Wybory do Senatu miały być całkowicie wolne.
26 lutego 1927 96 LAT TEMU
„Mazurek Dąbrowskiego” ogłoszony hymnem Polski
Konstytucja marcowa z 1921 r. określiła godło i barwy Rzeczypospolitej Polskiej, lecz na wyjaśnienie kwestii hymnu trzeba było poczekać aż do 26 lutego 1927 r., kiedy to zgodnie z rozporządzeniem ministra spraw wewnętrznych Felicjana Sławoja-Składkowskiego hymnem został oficjalnie ogłoszony Mazurek Dąbrowskiego.
Tak długa zwłoka wynikała z faktu, że była to jedna z sześciu pieśni patriotycznych traktowanych niemalże równorzędnie. Konkurencję stanowiły: Rota, Boże coś Polskę, Warszawianka, Chorał i My pierwsza Brygada. Każda z tych pieśni niosła ze sobą konkretny bagaż polityczny i ideowy. Narodowi demokraci preferowali Rotę.
Właśnie ta pieśń została zaintonowana przez gen. Andersa w krytycznym momencie przewrotu majowego, w dniu 14 maja 1926 r., przed opuszczeniem przez prezydenta Wojciechowskiego Belwederu. Dotyczyła ona jednak głównie zaboru pruskiego i miała silnie pejoratywne zabarwienie; szczególnie fraza Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz mogłaby wywołać niejeden skandal dyplomatyczny. Warszawianka była najmniej rozpowszechnioną pieśnią, stąd jej kandydatura szybko przepadła. Podobnie rzecz się miała z Chorałem, który, mimo iż był bardzo popularną pieśnią w czasie powstania styczniowego, w odrodzonej Polsce zszedł na nieco dalszy plan.
Pierwsza Brygada, mimo wysoce reprezentacyjnego charakteru, podobnie jak Rota była jednoznacznie kojarzona z obozem piłsudczykowskim i była nie do zaakceptowania dla dużej części społeczeństwa. Niemniej stała się ona Pieśnią Reprezentacyjną Wojska Polskiego, choć w latach trzydziestych zdarzały się jeszcze ekscesy z udziałem studentów endeckich bojkotujących uroczystości wojskowe, na których grano Pierwszą Brygadę. Dziś pozycja jej nie jest już zagrożona – jest to jeden z najważniejszych utworów, grany podczas uroczystości z udziałem wojska.
Największą konkurencję dla obecnego Hymnu stanowiła pieśń Boże coś Polskę, zaintonowana przez marszałka Wojciecha Trąmpczyńskiego podczas otwarcia Sejmu Ustawodawczego w 1919 r. Pierwotnie napisana przez Alojzego Felińskiego na cześć cara Aleksandra I, po zmianie w tekście z Naszego króla zachowaj nam Panie na Ojczyznę wolną pobłogosław Panie utrwaliła się w XIX wieku jako jedna z najważniejszych pieśni o charakterze religijno-patriotycznym i tak też zostało do dziś.
Ostatecznie na hymn obrany został Mazurek – jak można przypuszczać, wybrano go jako pieśń najszerzej akceptowalną, nieformalnie wykorzystywaną jako hymn od 1918 r. oraz podtrzymującą etos legionowy. Warto zaznaczyć, że już w październiku 1926 r. pieśń ta weszła oficjalnie do szkół, a od grudnia 1926 r. o północy nadawało ją Polskie Radio. Oba te fakty świadczą o tym, że nowe władze nie miały wątpliwości co do wyboru hymnu, lecz zamierzały wcześniej przygotować do tej decyzji wszystkich obywateli.
28 lutego 1981 42 lat temu
Mięso na kartki
28 lutego 1981 roku Rada Ministrów ogłosiła uchwałę w sprawie reglamentacji mięsa i jego przetworów. Tak skończyła się era swobodnego zakupu mięsa i wędlin, a socjalistyczny "dobrobyt" pokazał swoją prawdziwą twarz. Ale jednocześnie uchwała Rady Ministrów, na której czele stał generał Wojciech Jaruzelski, była spełnieniem robotniczych żądań. Trzynastym postulatem strajkujących w Stoczni Gdańskiej w pamiętnym Sierpniu 1980 r. było bowiem wprowadzenie "bonów żywnościowych na mięso". Wśród 21 postulatów nie było natomiast żadnego, który by choć napomykał o wprowadzeniu gospodarki rynkowej. Sprzedaż mięsa "na kartki" weszła w życie 1 kwietnia 1981 roku.
Od końca lat siedemdziesiątych zapatrzenie w mięso i jego przetwory pogarszało się w całej Polsce niemal z miesiąca na miesiąc. Mieszkańcy wielkich miast i województw uprzemysłowionych - gdańskiego, katowickiego, wrocławskiego - zazdrościli tym z elbląskiego, łomżyńskiego czy olsztyńskiego i innym województwom rolniczym (obowiązywał wtedy podział na 49 województw), gdzie z trudem, bo z trudem, ale można było dostać salceson czy zwyczajną kiełbasę, kiedy w Trójmieście czy w Szczecinie straszyły puste półki. "Być może w nowym, 1981 roku, doczekamy się kartek na mięso i bez kolejek" - łudził czytelników nadzieją gdański "Dziennik Bałtycki" tuż przed Sylwestrem. I doczekaliśmy się.
Uchwała z lutego 1981 roku szczegółowo precyzowała, co się komu należy. Przyjęto zasadę ilościowo-wartościową, czyli określono, ile mięsa i wędlin mogą nabyć przedstawiciele danej grupy zawodowej. Nie znaczyło to jednak, że mając przydział np. na 3,5 kg mięsa (tzw. norma zaopatrzenia B) można było kupić 3,5 kg samej szynki. Najlepszego mięsa z grupy I (do niej zaliczono schab, karkówkę, szynkę z kością, łopatkę z kością czy wołowinę bez kości) można było kupić tylko 40 dag. Poza tym: 85 dag mięsa z grupy II (żeberka, boczek, mielone, nerki, serca). Należało się też 40 dag wędlin grupy I (baleron, szynka gotowana czy polędwica sopocka) oraz 85 dag grupy II (parówkowa, mortadela, pasztet, mielonki w puszkach) plus jedna sztuka kurczaka. Społeczeństwo zostało podzielone na 9 grup. Do grupy "B", o której mowa powyżej, zaliczono pracujących w gospodarce uspołecznionej, młodzież uczącą się powyżej 18 roku życia, urzędników i cudzoziemców. Najwięcej - 5 kg mięsa i jego przetworów plus jeden kurczak - należało się górnikom i kobietom w ciąży oraz matkom karmiącym. Oni mogli liczyć na "aż" 60 dag mięsa grupy I i tyleż dobrej wędliny. Rolnikom, pracownikom PGR-ów oraz młodzieży wiejskiej przydzielono 2 kg wyrobów mięsno-wędliniarskich, ale nie wiedzieć czemu pozbawiono ich przydziału kurczaka. System, który miał wyrównać szanse na zjedzenie "kiełbasy", jeszcze bardziej pogłębił podziały.
